در پژوهش حاضر خشکیدگی تاجی درختان بلوط ایرانی طی سال ­های 1398 تا 1401 به­ منظور تعیین ویژگی های فردی درختان بلوط حساس به خشکیدگی تاجی در جنگل­ های مله­ سیاه ایلام پایش شد. دو قطعه ­نمونه با سطح متغیر به ­طوری که 100 درخت بلوط را شامل شوند، در دامنه ­های شمالی و جنوبی انتخاب شد. مشخصات هر درخت شامل قطر برابر سینه، ارتفاع درخت و قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه­ گیری شد. ارزیابی خشکیدگی تاجی هر درخت به مدت چهار سال در اواخر فصل تابستان براساس درصد خشکیدگی تاجی انجام شد و درختان در چهار طبقة خشکیدگی تاجی تقسیم­بندی شدند. نتایج نشان داد که تفاوت­ های درون­گون ه­ای از نظر میزان خشکیدگی تاجی وجود دارد، به طوری­ که در دامنة شمالی بیشترین تعداد درختان در طبقه ­های سرخشکیده و خشکیدگی تا 50 درصد و در دامنة جنوبی بیشترین تعداد درختان در طبقه ­های سالم و خشکیدگی بیش از 50 درصد قرار داشت. طبقة سالم کمترین میانگین قطر برابر سینه، ارتفاع و سطح تاج داشت و طبقه­های خشکیدگی تاجی بالاتر میانگین قطر تنه، ارتفاع و سطح تاج بیشتری داشتند. نتایج نشان داد که تفاوت ­های درون­ گونه ­ای از نظر تغییرپذیری سالیانه شدت خشکیدگی تاجی وجود دارد، به­ طوری­ که در رویشگاه شمالی، تعداد 17 درخت و در رویشگاه جنوبی، تعداد 14 درخت از طبقه­ های سالم و سرخشکیده به طبقه های خشکیدگی تاجی بالاتر جابجا شدند. درختان جابجا شده میانگین قطر برابر سینه و سطح تاج بیشتری نسبت به درختان هم طبقه جابجانشده داشتند. نتیجه ­گیری شد که درختان با ابعاد بزرگ­تر از نظر قطر برابر سینه و سطح تاج که سن بیشتری نیز دارند، حساسیت بیشتری به خشکیدگی دارند. بر­عکس درختان با تغییرپذیری تاجی کمتر و یا سلامت تاجی بیشتر سازگاری یا بردباری بیشتری در شرایط خشکسالی دارند. نتایج این پژوهش می ­تواند در شناسایی و مدیریت حفاظت و احیاء درختان جنگلی که هنوز دچار خشکیدگی درختی نشده و یا در مجاورت درختان و توده­ه ای دچار خشکیدگی قرار دارند، استفاده شود.

سابقه و هدف: یکی از مشکلات اساسی در جنگل های زاگرس، پدیده خشکیدگی درختان بلوط است. بحران خشکیدگی در این درختان، نمود عینی پدیده زوال بوم-سازگان جنگلی زاگرس است.در تحقیقات مختلف بیان شده که خشکیدگی تاجی اولین پدیده ای است که در نتیجه واکنش درخت به تنش های محیطی ظاهر می شود و مهمترین شاخص برای ارزیابی سلامت درختان و آگاهی از وضعیت خشکیدگی آنها می باشد.. از طرفی شناخت الگوی توزیع مکانی خشکیدگی و ارتباط مکانی آن با ویژگی های درختان، جهت مدیریت مناسب پدیده خشکیدگی اهمیت بسیار دارد. هدف این تحقیق، بررسی الگوی توزیع مکانی خشکیدگی در درختان بلوط و تحلیل رابطه مکانی آن با ویژگی های درختان در بخشی از توده های جنگلی کرمانشاه می باشد.مواد و روش ها: در محدوده جنگلهای گهواره در استان کرمانشاه، 67 قطعه نمونه مربعی به مساحت 400 مترمربع با استفاده از شبکه آماربرداری 100×100 متر برداشت شدند. در هر قطعه نمونه درصد خشکیدگی (درصد درختان خشکیده در پلات)، ویژگی های درختان دارای خشکیدگی از جمله قطر، ارتفاع، قطر متوسط تاج، متوسط سطح تاج پوشش و تعداد جست و تعداد درختان سالم و سطح تاج پوشش آن ها یادداشت گردید. همبستگی بین میزان خشکیدگی و ویژگی های درختان دارای خشکیدگی و درختان سالم با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون بررسی شد. بررسی همبستگی مکانی نیز با استفاده از روش های زمین آماری (واریوگرام) صورت گرفت.یافته ها: نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که میزان خشکیدگی با ویژگی های درختان از جمله قطر، ارتفاع، قطر متوسط تاج، درصد تاج پوشش و تعداد جست ارتباط مثبت و معنی داری دارد.. همچنین بین میزان خشکیدگی و ویژگی درختان سالم از جمله تعداد درختان سالم و متوسط سطح تاج پوشش آنها ارتباط منفی و معنی دار وجود دارد. مطالعه واریوگرام ها بیانگر این است که همه متغیرها به جز تعداد جست درختان دارای خشکیدگی، دارای ساختار مکانی مشخص می باشند. نتیجه گیری: به طور کلی همه متغیرها به جز تعداد جست درختان خشکیده دارای الگوی توزیع مکانی مشخص و پیوستگی مکانی متوسط هستند. تجزیه و تحلیل ساختار مکانی ارتفاع، قطر، قطر متوسط تاج، سطح تاج و درصد سطح تاج درختان نشان می دهد که واریانس مولفه ساختاری بر واریانس مولفه تصادفی غلبه دارد.دامنه تاثیر متغیرهای مورد بررسی در محدوده های نسبتا بزرگ رخ داده است که دلالت بر ساختار مکانی گسترده، پراکنش یکنواخت و در حقیقت پیوستگی مکانی بیشتر در مقادیر متغیر مورد نظر دارد. شباهت در دامنه تاثیر میزان خشکیدگی و ویژگی های درختان دارای خشکیدگی (قطر، ارتفاع، قطر متوسط تاج، متوسط سطح تاج پوشش و درصد تاج پوشش) و همچنین همبستگی مثبت و معنی دار بین آن ها، بیانگر ارتباط مکانی نزدیک بین میزان خشکیدگی و ویژگی های درختان دارای خشکیدگی است. با توجه به همبستگی منفی و معنی دار بین میزان خشکیدگی و ویژگی درختان سالم (تعداد درختان و متوسط سطح تاج پوشش)، می توان اظهار داشت که تغییرپذیری مکانی ویژگی درختان سالم، میزان خشکیدگی را به طور عکس تحت تاثیر قرار می دهد.

این تحقیق برای بررسی خشکیدگی درختان جنگلی ناحیه غرب کشور در استان ایلام در یک دوره 15 ساله با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست انجام شده است. برای بارزسازی پوشش گیاهی در این تصاویر، پنج شاخص پوشش گیاهی مورد ارزیابی قرار گرفت و با استفاده از نقاط نمونه برداری شده از روی تصاویر گوگل ارث دقت شاخص ها محاسبه گردید. شاخص گیاهی EVI با همبستگی بالا با پوشش جنگلی، نسبت به سایر شاخص ها، به عنوان شاخص بارز کننده پوشش گیاهی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. شاخص EVI برای این دوره 15 ساله محاسبه شد و میزان همبستگی بین تغییرات EVI ناحیه جنگلی استان ایلام و تغییرات شاخص هواشناسی SPI دوره یک ساله و سه ماهه و نه ماهه مورد بررسی قرار گرفت که نتایج حاصل بترتیب برابر با 0.46، 0.09 و 0.73 بدست آمد. در ادامه این تحقیق، با روش PCA تغییرات هر سال نسبت به سال 1379 محاسبه شد و همچنین با بررسی رفتار تغییرات هر پیکسل در بازه زمانی 15 ساله، تغییرات ناشی از خشکیدگی درختان از سایر تغییرات، تفکیک شد و همچنین میزان این تغییرات برای هر سال محاسبه شد و میزان تاثیرگذاری تغییرات بارش و ریزگردها در افزایش روند خشکیدگی درختان جنگلی استان ایلام، با انجام یک رگرسیون خطی دو متغییره بدست آمد که نتایج سهم 62 درصدی تغییرات بارش و 38 درصدی گردوخاک را نشان می دهند.

یکی از مسایل مهم جنگل های زاگرس ایلام، خشکیدگی درختان بلوط است و هدف از این تحقیق تحلیل زمانی-فضایی ارتباط خشکیدگی درختان بلوط با خشک سالی های رخ داده است. به منظور شناسایی نقاط خشکیده بلوط، با استفاده از روش تعیین نمونه های تعلیمی در محیط سیستم های اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای MODIS استفاده شد و نقشه پراکنش خشکیدگی درختان بلوط به صورت رستری تهیه شد. جهت تحلیل زمانی و مکانی خشک سالی در استان ایلام از شاخص NDVI حاصل از تصاویر ماهواره ای MODIS در دوره آماری سال های 2000 تا 2018 استفاده شد. برای تحلیل فضایی ارتباط خشکیدگی جنگل بلوط با خشک سالی ها، از مدل های توزیع الگوی فضایی مدل خودهمبستگی فضایی موران انتخاب شد. نتایج تلفیق پهنه بندی خشک سالی ها از شاخص NDVI با نقشه پراکنش خشکیدگی بلوط در دو سری زمانی سال های 2000 تا 2009 و 2010 تا 2018 در تحلیل شاخص موران نشان داد که خشکیدگی بلوط از الگوی خوشه ای برخوردار است و خشکیدگی درختان بلوط به صورت توده ای در حال گسترش است. همچنین بین روند خشک سالی در ابعاد مکانی و زمانی و روند خشکیدگی بلوط در سال های اخیر در مناطق مختلف ایلام رابطه معنی داری وجود دارد.

به منظور بررسی مقدماتی خشکیدگی درختان بلوط ایرانی در جنگلهای دشت برم شهرستان کازرون که درختان آن بیشتر از سایر مناطق استان در معرض خشکیدگی قرار گرفته اند، ابتدا نقشه های پایه منطقه تهیه و با جنگل گردشی اولیه، مناطق دارای درختان خشکیده و مناطق فاقد خشکیدگی بر روی نقشه مشخص گردید. سپس در منطقه دارای درختان خشکیده، درختان بر اساس درصد خشکیدگی به چهار دسته خشکیدگی کمتر از 25 درصد، خشکیدگی بین 25 تا 50 درصد، خشکیدگی بین 50 تا 75 درصد و خشکیدگی بیشتر از 75 درصد تقسیم شدند. در مرحله بعد به طور کاملا تصادفی در هر طبقه 30 اصله درخت و نیز 30 اصله درخت در عرصه فاقد خشکیدگی انتخاب شدند و شواهد موجود ازجمله اثر عوامل مستعد کننده، عوامل شروع کننده و عوامل مشارکت کننده و مشخصه های کمی و کیفی درختان ثبت شدند. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که بیشترین تعداد درختان خشکیده (58.3 درصد) شاخه زاد بوده و در طبقه میان قطر (15 تا 25 سانتی متر) دیده می شوند. همچنین بیشترین تعداد درختان خشکیده در طبقه 4 (میزان خشکیدگی بیشتر از 75 درصد) قرار دارند. در 89.2 درصد از درختان، آثار فعالیت آفات که عمدتا حشرات چوبخوار بودند، مشاهده شد. آثار تخریب انسانی ازجمله قطع و سرشاخه زنی بر روی 58.3 درصد درختان خشکیده رویت و در زیراشکوب 80 درصد آنها آثار زراعت دیم مشاهده گردید. نتایج بررسی متغیر های اقلیمی نشان داد که کاهش بارندگی در سالهای اخیر اثر معنی داری بر خشکیدگی داشته، اما تاثیر تغییرات دمایی معنی دار نبوده است.

هدف از این پژوهش، علاوه بر تأثیر عوامل فیزیوگرافی شیب (سه کلاسه)، جهت (چهار جهت اصلی) و ارتفاع از سطح دریا (سه کلاسه) بر زوال درختان بلوط ایرانی، مدل سازی خشکیدگی درختان بلوط ایرانی تحت تأثیر عوامل فیزیوگرافی در جنگل های دالاب ایلام بود. بدین منظور، محدوده ای به مساحت 509 هکتار از جنگل های دالاب ایلام انتخاب شد و تعداد 100 قطعه نمونه دایره ای شکل (20 آری) به روش نمونه برداری منظم تصادفی با ابعاد شبکه 250×200 متر برداشت شد. در داخل قطعات نمونه علاوه بر مشخصات فیزیوگرافی هر قطعه نمونه، درصد خشکیدگی درختان اندازه گیری شد. برای بررسی تأثیر عوامل فیزیوگرافی بر خشکیدگی جنگل ها از آزمون های تجزیه واریانس و دانکن استفاده شد. برای مدل سازی خشکیدگی درختان از رگرسیون لجستیک استفاده شد. برای ارزیابی مدل رگرسیون لجستیک از آزمون های اوم نی بوس، لگاریتم درست نمایی و ضریب تعیین پزودو استفاده شد. نتایج آزمون تجزیه واریانس نشان داد که عوامل فیزیوگرافی تأثیر معنی داری بر خشکیدگی درختان بلوط داشتند. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش شیب و ارتفاع از سطح دریا، مقدار خشکیدگی نیز افزایش می یابد و کمترین و بیشترین مقدار خشکیدگی به ترتیب مربوط به جهت های شرقی و جنوبی است.

در این پژوهش اثر شدت خشکیدگی تاجی درختان بلوط ایرانی بر خصوصیات فیزیولوژیک برگ و شاخه در جنگل دچار خشکیدگی مله سیاه استان ایلام در فصول بهار و تابستان سال های 1393-1392 پایش شد. درختان بلوط بر اساس شدت خشکیدگی تاجی به چهار گروه با تعداد شش تکرار تقسیم شدند. نمونه گیری از برگ و شاخه دوساله درختان بلوط در جهت جنوبی تاج آنها به طور تصادفی انجام و نمونه ها برای اندازه گیری آنزیم های پراکسیداز و کاتالاز، پرولین، کلروفیل، کارتنوئید و محتوای رطوبت نسبی برگ به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج بررسی اثر شدت خشکیدگی تاجی بر صفات مورد مطالعه نشان داد که محتوای رطوبت نسبیبرگ درختان سرخشکیده بیشتر از درختان سالم است. میزان پرولین برگ درختان سرخشکیده بیشتر از درختان سالم بود. سایر صفات مورد مطالعه تغییر معنی داری بین درختان سالم و سرخشکیده نشان ندادند. نتایج بررسی اثر متقابل سال و فصل بر صفات مورد مطالعه نشان داد که پراکسیداز شاخه در بهار 93 بیشترین میزان را داشت، در بهار و تابستان 92 کمتر بود و در تابستان 93 کمترین مقدار را داشت. کاتالاز برگ در بهار و تابستان 92 بیشترین میزان و در بهار 93 کمترین میزان بود. کاتالاز شاخه در بهار 92 بیشترین میزان و در بهار و تابستان 93 کمترین میزان را داشت. نتایج نشان داد که تغییرات سالیانه (از 1392 تا 1393) میزان کلروفیل b، کلروفیل کل و محتوای رطوبت نسبی برگ به صورت افزایشی و کارتنوئید به صورت کاهشی بود. نتایج نشان داد که تغییرات فصلی (از بهار تا تابستان) میزان کلروفیل a، کارتنوئید و محتوای رطوبت نسبی برگ به صورت افزایشی، پرولین در سال اول تحقیق به صورت کاهشی و در سال دوم تحقیق به صورت افزایشی بود. نتیجه گیری شد که تغییرات مقادیر محتوای رطوبت نسبی برگ و پرولین در درختان سرخشکیده بلوط ایرانی در جهت کاهش تنش در پیکره درخت و گذر از بحران خشکسالی و عدم تغییرات معنی دار رنگیزه های فتوسنتزی و آنزیم ها در جهت حفظ و تداوم فعالیت های حیاتی در پیکره آن است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی چگونگی تغییرات مقدار نیتروژن و فسفربرگ، ریشه و خاک پای درختان بلوط ایرانی دچار خشکیدگی، طی دو سال و در فصل های بهار و تابستان در منطقه مله سیاه استان ایلام انجام گرفت. درختان بلوط بر اساس شدت خشکیدگی تاجی به چهار گروه با تعداد شش تکرار تقسیم شدند. نمونه گیری از برگ، ریشه و خاک پای درختان در چهار جهت اصلی تاج درخت به طور تصادفی انجام گرفت و برای تجزیه عناصربه آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که مقدار رطوبت، نیتروژن و فسفر خاک محیط ریشه درختان بلوط ایرانی تغییرات معنی داری در بین تیمارهای خشکیدگی نداشتند. تغییرات زمانی نیتروژن و فسفر خاک کاهشی بود. نیتروژن برگ درختان سرخشکیده در بهار و تابستان 1392 بیشتر از درختان سالم بود. فسفر برگ درختان سرخشکیده در بهار 1392 بیشتر و در بهار 1393 کمتر از برگ درختان سالم بود. نیتروژن ریشه درختان سرخشکیده در بهار 1392 و تابستان 1393 بیشتر و در بهار 1393 کمتر از درختان سالم بود. فسفر ریشه درختان سرخشکیده در همه فصل ها کمتر از درختان سالم بود. نیتروژن با تغییرات زمانی کاهشی همراه بود، اما تغییرات زمانی فسفر افزایشی بود. همچنین غلظت نیتروژن و فسفر برگ بیشتر از ریشه بود. نتایج نشان داد که خشکسالی تاثیر معنی دار بر وضعیت عناصر مزبور در پیکره درختان بلوط دارد و تغییر آنها در درختان سرخشکیده به منظور مقاومت به شرایط خشکی و انجام فعالیت های حیاتی در حد ممکن بود.

سابقه و هدف: بروز پدیده زوال در جنگل های بلوط زاگرس در سال های اخیر، ضرورت انجام بررسی و پژوهش در زمینه عوامل و شیوه های گسترش آن را ایجاب نموده است. بررسی عکس العمل درختان و توده جنگل در مقابل این پدیده و توزیع آن در طبقات اندازه درختان برای جنگل شناسان از اهمیت خاصی برخوردار است. این تحقیق با هدف بررسی ارتباط اندازه (قطر و ارتفاع) درختان بلوط با میزان ابتلاء به خشکیدگی و توزیع آن در طبقات قطری و ارتفاعی درختان انجام شده است.مواد و روش ها: تعداد 12 توده از جنگل های بلوط ایرانی (Quercus brantii) دچار خشکیدگی، در شرایط مختلف رویشگاهی جنگل مله سیاه از توابع استان ایلام انتخاب و در هر یک از توده ها، یک خط ترانسکت تصادفی و در طول هر ترانسکت 3 قطعه نمونه مربعی 25 آری مشخص و اطلاعات مربوط به قطر و ارتفاع درختان تودها در قطعات نمونه اندازه گیری و ثبت گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات و بررسی توزیع زوال در طبقات قطری و ارتفاعی، در قالب آنالیز واریانس یک طرفه و با بهره گیری از نرم افزارهای مناسب از قبیلSPSS  و Excel صورت گرفت.یافته ها: نتایج نشان داد که بجز طبقه قطری اول (زیر 10 سانتیمتر) در بقیه طبقات روند کاهشی که نشان دهنده ناهمسالی توده بود، مشاهده گردید. همچنین توزیع اندازه درختان حاکی از آن است که حدود 86 درصد درختان، کمتر از 40 سانتی متر قطر داشتند. شکل کلی نمودار توزیع ارتفاع جنگل به صورت نرمال دو کوهانه است و توزیع اندازه درختان حاکی از آن بود که حدود 70 درصد درختان ارتفاعی بین 4 تا 8 متر داشتند.نتیجه گیری: گرچه درصد بیشتری از درختان طبقات قطری و طبقات ارتفاعی بالاتر دچار خشکیدگی شده بودند، اما خشکیدگی مشابه روند توزیع کل درختان بوده و در همه طبقات دیده شد. تجزیه و تحلیل رابطه بین قطر برابر سینه و ارتفاع درختان بلوط با میزان خشکیدگی در آنها هیچ گونه تفاوت معنی داری را نشان نداد.